Hồi sức trẻ ngạt sau sinh

                                                   PGS.TS Ngô Minh Xuân
                                                       Khoa Sơ sinh - BV Từ Dũ 

- Ngạt sau sanh vẫn là một vấn đề phổ biến, là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sơ sinh, do đó việc hồi sức sơ sinh sau sanh nhằm giúp trẻ có thể thích nghi được với đời sống ngoài tử cung.

- Hồi sức trẻ sơ sinh ngạt là một vấn đề cần thiết và hết sức quan trọng vì chỉ sau 4 phút không có oxy thì não của trẻ sẽ bị các tổn thương không hồi phục, thậm chí đe dọa tính mạng của trẻ.

- Sự thích nghi hô hấp - tuần hoàn với đời sống ngoài tử cung có 4 hiện tượng cơ bản, đó là:

1. Các nguyên tắc hồi sức sơ sinh (HSSS):

Việc HSSS cũng tuân thủ các nguyên tắc quan trọng sau:
A-(Airway) : Thông đường hô hấp
B-(Breathing): Hỗ trợ hô hấp
C-(Circulation): Bảo đảm tuần hoàn tối thiểu có hiệu quả.
D - (Drug): sử dụng các thuốc cần thiết.

  - Tránh sang chấn: Động tác HSSS phải nhẹ nhàng, chính xác.
  - Tránh bị lạnh: Thấm khô nhanh, sưởi ấm, ủ ấm.
  - Tránh nhiễm trùng: HSSS trong điều kiện vô trùng.

  - Hút nhớt sạch
  - Giúp thở hiệu quả
  - Bảo đảm tuần hoàn
 
2. Đánh giá, chẩn  đoán:
CÁC DỮ KIỆN CẦN BIẾT TRƯỚC KHI HỒI SỨC SƠ SINH:

- Có suy thai cấp hay không?
- Màu nước ối: có lẫn phân su không? Nước ối có hôi thối không?
- Các thuốc sử dụng cho mẹ: Đặc biệt các thuốc gây ức chế hô hấp như Morphin, các dẫn xuất của morphin như Dolargan, Dolosal?
- Ảnh hưởng tuần hoàn của mẹ: Mẹ có bị thiếu máu nặng hay xuất huyết không?
- Các thai nghén nguy cơ cao:

Từ các thông tin trên ta có thể tiên lượng được tình trạng đứa trẻ để có cách xử trí thích hợp.

3. Thực hành hồi sức sơ sinh tại phòng sanh.

           b. Chuẩn bị dụng cụ hồi sức:
  -  Dụng cụ hút nhớt: Máy hút, sonde hút nhớt, bình xả.
  -  Dụng cụ giúp thở: Bóng giúp thở, mặt nạ sơ sinh, dây nối oxy.
  -  Dụng cụ đặt nộ khí quản (NKQ): Đèn soi thanh quản, ống NKQ số từ 2,5 -3,5.
  -  Nguồn oxy 100%, nguồn khí trời cùng bộ trộn khí
  -  Các loại thuốc dùng trong HSSS.
  Cần  phải kiểm tra kỹ tất cả các dụng cụ trước khi tiến hành HSSS.

c. Bật đèn sưởi để làm ấm bàn hối sức.

  - Một bàn hồi sức sạch, ấm.
  - Một dàn sưởi ấm và đèn đủ ánh sáng.
  - Bảng điểm APGAR và đồng hồ tính phút.
  - Các loại dụng cụ, nguồn oxy, thuốc hồi sức đã nêu trên.    

  Hút nhớt: Tư thế trẻ nằm hơi ngửa đầu
  Luôn luôn hút miệng trước rồi mới hút mũi.

- Thông khí qua mặt nạ:
Chú ý có 2 chống chỉ định:      

- Thao tác bóp bóng qua mặt nạ:

  Nếu dùng loại bóng thích hợp dành cho trẻ sơ sinh thì:
  . Bóp bằng 2 ngón tay: Áp suất đạt 15-20 cm nước 

  Trong 3 nhịp bóp đầu tiên: Bịt van an toàn để bóp bóng để giúp cho 2 phổi giãn nở tốt.

 
  Thao tác đặt NKQ:

+ Sau đó đặt ống NKQ
+ Bóp bóng oxy kiểm tra vị trí đầu sonde NKQ bằng cách đặt ống nghe ở hai bên ngực và vùng thượng vị.
+ Bóp bóng  thông khí áp lực dương với oxy 100%

c. Ép tim ngoài lồng ngực (ép ngực): 

Luôn luôn kết hợp ép tim với bóp bóng giúp thở.
Kỹ thuật ép tim: có 2 kỹ thuật chính:
  +   Kỹ thuật 2 bàn tay: khi có ít nhất 2 người cùng HSSS

+ Kỹ thuật 2 ngón tay (bé nằm trên 1 mặt phẳng cứng)
                            Tần số ép tim: 120 lần /phút (bóp bóng thông khí 1 lần / ép tim 3 lần )
Vị trí ép tim: 1/3 dưới xương ức (không được ép lên mũi xương ức )
Độ sâu khi ấn xuống bằng 1/3 đường kính trước sau của lồng ngực.
 Một vài chú ý:
- Khi bóp bóng phải kiểm tra lồng ngực, nếu thấy nâng lên, hạ xuống theo từng nhịp bóp bóng là tốt.
- Trường hợp không thấy nâng lên:

- Chú ý tránh bóp bóng với áp lực quá mạnh vì dễ gây vỡ phế nang và tràn khí màng phổi.

    1. Đường sử dụng:

a. Đường TM ngoại biên: Không nguy hiểm nhưng không có sẵn từ phút đầu.
b. TM rốn: Chích thuốc trực tiếp, nhanh, dễ thực hiện.
c. Cho thuốc vào NKQ: Một vài loại thuốc có thể cho qua NKQ nhanh chóng và có hiệu quả tương đương đường tĩnh mạch (như Adrenalin,  Narcan )

2. Vài loại thuốc thường được sử dụng trong hồi sức sơ  sinh tại phòng đẻ:
Adrénaline 1/1000 .
Chỉ định: Khi nhịp tim < 60 lần/phút sau 30 giây bóp bóng thông khí áp lực dương với oxy

Bicarbonate Natri 4,2%:

  Chú ý :
- Chỉ nên dùng trong trường hợp bé bị toan chuyển hóa, không có lợi trong trường hợp chỉ có toan hô hấp đơn thuần .
- Bicarbonate Natri có thể bất hoạt Adrénaline: không pha chung.
- Tránh tiêm Bicarbonate với tốc độ quá nhanh (ít nhất là 2 phút)    

4. Tìm nguyên nhân sau khi đã HSSS: 

Chú ý phát hiện sớm các nguyên nhân ngoại khoa dựa vào lâm sàng và X quang.

  - Suy thai cấp
  - Sang chấn sản khoa
  - Non tháng: bệnh màng trong
  - Nhiễm trùng từ mẹ - con
  - Sa dây rốn
  - Bé bị ức chế hô hấp do thuốc dùng ở mẹ
  Các nguyên nhân khác:

Tài liệu tham khảo

Tài liệu hồi sức và chăm sóc trẻ sơ sinh (2010) – PGS. TS. Ngô Minh Xuân