Kỹ thuật lấy mẫu phết tế bào cổ tử cung

BS. Đỗ Minh Hoàng Trọng
    Khoa Giải phẫu bệnh – BV Từ Dũ

 

I. Chuẩn bị:
1. Bệnh nhân: 
- Lấy mẫu ở nửa chu kỳ sau của kinh nguyệt để tránh mẫu không bị lẫn nhiều máu. Không lấy mẫu phết cổ tử cung khi đang có kinh.



2. Phiếu xét nghiệm: bắt buộc phải có những thông tin tối thiểu sau: 

1. Họ và tên 
2. Năm sinh (hoặc Tuổi) 
3. PARA 
4. Ngày lấy mẫu 
5. Vị trí lấy mẫu: cổ trong cổ tử cung, cổ ngoài cổ tử cung, mỏm cắt âm đạo, âm đạo 
6. Họ và tên người lấy mẫu 
7. Thông tin lâm sàng: ngày kinh chót, chẩn đoán, điều trị trước đó. 

3. Lam và lọ đựng bệnh phẩm:

- Dùng viết chì viết lên phần kính mờ của lam họ và tên bệnh nhân, mã số bệnh nhân.  Nếu dùng 2 lam cho phết cổ tử cung, cần có ký hiệu rõ lam cho cổ ngoài cổ tử cung (C: ectocervix) và lam cho cổ trong cổ tử cung (E: endocervix). Cần lưu ý rằng phòng Tế bào sẽ không nhận mẫu nếu lam không có tên bệnh nhân.

- Lọ đựng lam cũng phải được ghi họ tên bệnh nhân rõ ràng. 

4. Các dụng cụ cần thiết: 
- Mỏ vịt âm đạo.

- Spatula bằng nhựa hoặc gỗ.
 
- Bàn chải tế bào (Cytobrush®).

 
- Lam sạch (có phần kính mờ ở một đầu lam).

- Viết chì đen (loại dành cho phòng xét nghiệm).

- Phiếu xét nghiệm tế bào.

II. CÁC BƯỚC LẤY MẪU

Trước khi lấy mẫu, viết lên lam họ và  tên bệnh nhân và vị trí lấy bệnh phẩm. Dùng mỏ vịt không bôi trơn (có thể dùng  nước muối sinh lý hoặc nước ấm để làm trơn mỏ vịt). Quan sát cổ tử cung, chú ý vùng chuyển tiếp (transformation zone) và các vùng bất thường ở cổ tử cung. Khi lấy mẫu, phải lấy được mẫu ở vùng chuyển tiếp và các vùng bất thường (nếu thấy  được). Vùng chuyển tiếp là vùng nằm giữa 2 giới hạn (squamocolumnar junction): giới hạn ngoài (original squamocolumnar junction) là ở cổ ngoài cổ tử cung, nơi có các cửa tuyến (gland openings) và nang Naboth, giới hạn trong (active  squamocolumnar junction) là nơi biểu mô trụ gặp biểu mô lát. 

1. Bước 1: Chùi sạch cổ tử cung (chỉ thực hiện khi có quá nhiều dịch tiết ở cổ tử cung): Dùng 1 que quấn gòn chùi nhẹ nhàng cổ tử cung, chùi bớt chất nhầy ở lỗ cổ tử cung. Lưu ý không được rửa cổ tử cung bằng nước muối sinh lý.
2. Bước 2: Lấy mẫu

* Nếu cần xét nghiệm Chlamydia, thì lấy mẫu xét nghiệm Chlamydia trước khi làm phết cổ tử cung. 

• Phết cổ tử cung thường quy:

Kỹ thuật lấy mẫu 1 lam (dùng 1 spatula và 1 bàn chải tế bào (Cytobrush®)): 

Kỹ thuật lấy mẫu 2 lam (dùng 1 spatula và 1 bàn chải tế bào (Cytobrush®)): 

Kỹ thuật lấy mẫu 2 lam (kỹ thuật đang được áp dụng tại BV Từ Dũ – 2007) (dùng 1 spatula): 

Dùng cây chổi tế bào đưa vào cổ tử cung, với phần lông dài ở giữa nằm ở trong kênh cổ tử cung, phần lông ngắn ở ngoài tựa vào cổ ngoài cổ tử cung. Xoay chổi 2-3 lần quanh bề  mặt cổ tử cung, theo cả 2 chiều. Rút cây chổi ra. Phết tế bào lên lam giống như động tác quét sơn. Phết cả 2 mặt của chổi. Phết lớp thứ 2 phủ lên lớp thứ nhất. 

• Phết âm đạo thường quy (4 lam):

Có thể làm phết âm đạo thường quy đồng thời cùng với làm phết cổ tử cung ở bệnh nhân có tử  cung, hoặc có thể chỉ làm phết âm đạo ở bệnh nhân đã cắt tử cung. Lấy mẫu ở thành bên âm đạo hoặc lấy mẫu ở vùng nghi ngờ.

Dụng cụ: mỏ vịt âm đạo, 4 spatula bằng plastic hoặc bằng gỗ (nếu làm phết cổ tử cung thì thêm 1 spatula và 1 bàn chải tế bào), dung dịch cố định (ethyl alcohol 95% hoặc bình xịt dung  dịch cố định), 4 lam (có phần kính mờ) (nếu làm phết cổ tử cung thì thêm 1-2 lam), viết chì, phiếu xét nghiệm.

Kỹ thuật: 

- Lưu ý cần phải ghi rõ vị trí lấy mẫu lên lam, trước khi lấy mẫu.

- Dùng mỏ vịt không bôi trơn (có thể dùng nước muối sinh lý hoặc nước ấm).


- Cố định mẫu ngay lập tức.

• Phết cổ tử cung nhúng dịch (ThinPrep®  Pap test):

Dùng spatula và bàn chải tế bào: 

Đưa chổi vào cổ  tử cung, với phần lông dài ở giữa nằm ở trong kênh cổ tử cung. Xoay chổi 2-3 lần quanh bề mặt cổ tử cung. Rút cây chổi ra, nhúng vào lọ đựng dung dịch cố  định tế bào (Preserv Cyt®). Đập chổi vào đáy lọ 10 lần, đè mạnh để các sợi lông chổi rời nhau ra. Cuối cùng xoắn chổi thật mạnh để tế bào bong ra thêm. Lấy cây chổi ra. Đậy nắp lọ cẩn thận. Nhớ ghi tên bệnh nhân lên lọ. 

Tư thế bệnh nhân	Làm trơn mỏ vịt bằng nước ấm
Đặt nhẹ nhàng mỏ vịt	Lấy mẫu vùng chuyển tiếp
Vùng chuyển tiếp ở tuổi sanh đẻ	Vùng chuyển tiếp ở người mãn kinh
Xoay spatula theo chiều mũi tên từ 9g đến 9g	Xoay bàn  chải tế bào ½ vòng
Phết tế bào lên lam 1 lớp mỏng	Xoay bàn chải theo chiều dọc lam
Để lam vào lọ đựng dung dịch cố định	Lam nằm hoàn toàn trong dung dịch cố định
Xịt dung dịch cố định ngay lập tức, cầm bình cách lam # 20 cm
Cây chổi tế bào	Đặt chổi vào CTC, phần trục giữa ở cổ trong,  phần lông ngắn ở cổ ngoài
Phết tế bào từ cây chổi vào lam	Nhúng cây chổi vào trong  lọ đựng dung dịch cố định

 

Tài liệu tham khảo 

1. Amies, Conventional Pap Smear, Obstet Gynecol, 2002, 100:889-92 
2. Cytopathology Unit, Cytology Specimen Collection Guide, University of Rochester Medical Center, 2007, 1-17. 
3. E.J.Mayeaux, Optimizing the Papanicolaou Smear, 2005, http://www.sh.lsuhsc.edu/fammed/OutpatientManual/PapSmear.htm 
4. Kristie Whitehead, Conventional Pap Smear, Innovative pathology services, 2007,1-4. 
5. Kurman, Pap test collection procedure,  JAMA, 1994, 271(23):1866-9. 
6. Robert Rome, Making the Pap Smear Better, Australian Government Publishing Service, 1993, 1-62.