Nhiễm toxoplasma trong thai kỳ

TS.BS.Lê Thị Thu Hà

Trưởng khoa Sản N1-BV Từ Dũ

Đây là một trong những mối đe dọa trong thai kỳ cho sức khỏe của mẹ bầu và cả em bé, nhưng hiện tại có rất ít người biết về bệnh này. Vì vậy, chúng ta cùng tìm hiểu về tình trạng này các mẹ bầu nhé.

Nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma là gì?

Đây là một loại bệnh nhiễm trùng do một loại ký sinh trùng đơn bào có tên là Toxoplasma Gondii gây nên. Loại ký sinh trùng này thường được tìm thấy ở các loài động vật máu nóng như chim, động vật có vú. Trong đó, mèo là ký chủ chính vì ký sinh trùng Toxoplasma Gondii tồn tại rất nhiều trong ruột mèo và thường phát tán ra môi trường bên ngoài qua phân.

Ký sinh trùng Toxoplasma Gondii xâm nhập vào cơ thể người chủ yếu qua con đường tiêu hóa khi ăn phải thức ăn như thịt chó, mèo nấu chưa chín kỹ và gây bệnh ở hầu hết các cơ quan, nhưng chủ yếu là não, hệ cơ (bao gồm cả cơ tim)… Hiếm khi bệnh có thể lây nhiễm do truyền máu. Nó không lây lan giữa người khác. Ký sinh trùng này chỉ được biết là sinh sản hữu tính trong họ mèo. Tuy nhiên, nó có thể lây nhiễm hầu hết các loại động vật máu nóng, kể cả con người.

Số liệu thống kê cho thấy, có tới 1/3 dân số thế giới từng ít nhất một lần phơi nhiễm với Toxoplasma Gondii. Thông thường, ký sinh trùng này vô hại với sức khỏe con người, vì cơ thể chúng ta có cơ chế miễn dịch tự nhiên khi bị tác nhân bên ngoài xâm nhập. Thế nhưng, với phụ nữ mang thai thì Toxoplasma Gondii lại có thể gây nên những biến chứng nguy hiểm như lây truyền sang bào thai, sẩy thai hoặc thai lưu, trẻ sinh ra bị não úng thủy, động kinh… nhất là khi mẹ bầu nhiễm bệnh trong tam cá nguyệt thứ nhất.

Charles Nicolle và Louis Manceaux lần đầu tiên mô tả sinh vật này vào năm 1908; đến năm 1941, sự lây truyền trong khi mang thai từ mẹ sang con được xác nhận.

 Con đường xâm nhập của Toxoplasma Gondii

Toxoplasma Gondii là một loại ký sinh trùng phổ biến trên thế giới. Chúng có thể tồn tại trong thức ăn và lây qua đường tiêu hóa khi bạn ăn thực phẩm chưa được nấu chín kỹ, trái cây không được gọt vỏ và rửa sạch đúng cách. Đồng thời, bệnh cũng có thể được lây truyền khi bạn tiếp xúc với các loại vật nuôi, nhất là chim và mèo.

Triệu chứng nhiễm bệnh

Sau khi xâm nhập vào cơ thể từ 1-2 tuần, loại ký sinh trùng này sẽ gây nên những triệu chứng tương tự với bệnh cảm cúm, tăng bạch cầu đơn nhân như đau nhức khắp người, sưng hạch bạch huyết, đau đầu, nóng sốt, đau họng…

Bệnh không tiến triển ở người khỏe mạnh vì cơ thể mỗi người đã có hàng rào bảo vệ. Tuy nhiên, với những người có đề kháng kém và đang mang thai thì ký sinh trùng sẽ tấn công mạnh, gây nên những tổn thương ở hệ thần kinh, hệ cơ, mắt và tim…   

Mối nguy hiểm cho thai nhi
Khi người mẹ bị nhiễm Toxoplasma Gondii, khả năng lây truyền cho bé là rất cao, chiếm đến 30%, kể cả khi mẹ không có bất kỳ triệu chứng nào. Thông thường, tỷ lệ lây nhiễm từ mẹ sang thai nhi là 15% ở 3 tháng đầu, 30% ở 3 tháng giữa và 60% ở 3 tháng cuối. Tuy nhiên, mức độ nguy hiểm cho bé còn tùy thuộc vào thời điểm người mẹ bị nhiễm bệnh. Đặc biệt nguy hiểm là ở giai đoạn 3 tháng đầu của thai kỳ.

Nhiễm bệnh Toxoplasmosis bẩm sinh khi còn trong bụng mẹ, trẻ sinh ra có thể có triệu chứng tổn thương các cơ quan nội tạng, não bộ và mắt như: động kinh, gan và lá lách to, vàng da và mắt, nhiễm trùng mắt…

Một số trường hợp khác, trẻ không có biểu hiện rõ rệt khi chào đời mà chỉ phát triển bệnh khi bước vào độ tuổi thiếu niên. Đó có thể là nguy cơ nghe kém, tâm thần chậm phát triển, mắt bị nhiễm trùng nghiêm trọng dẫn đến nguy cơ mù lòa.

Nhận biết cơ thể đã nhiễm bệnh  

Tùy thuộc vào rất nhiều yếu tố, việc mẹ bầu bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma Gondii vẫn có thể ảnh hưởng đến thai nhi hoặc không, nên mẹ bầu không nên lo lắng thái quá. Tốt nhất là bạn nên kiểm tra sức khỏe bằng cách xét nghiệm máu để biết chính xác.

Nếu kết quả dương tính nghĩa là bạn đã nhiễm bệnh. Lúc này, mẹ bầu cần thông báo ngay với bác sĩ theo dõi sức khỏe của mình trong thai kỳ để được hướng dẫn cách điều trị giảm thiểu nguy cơ gây hại cho thai nhi.

Biện pháp phòng ngừa

Cho đến thời điểm hiện tại, y học vẫn chưa tìm ra vắc-xin chủng ngừa ký sinh trùng Toxoplasma Gondii. Vì thế, lời khuyên cho mẹ bầu vẫn là những biện pháp phòng ngừa dưới đây:

-          Ăn thức ăn được nấu chín kỹ

Việc ăn thức ăn được nấu chín kỹ là một trong những biện pháp dự phòng hữu hiệu giúp mẹ bầu ngăn ngừa nguy cơ nhiễm nhiều loại bệnh như từ vi khuẩn gây ngộ độc thực phẩm như Listeria, vi khuẩn gây tiêu chảy như Ecoli và quan trọng nhất là ký sinh trùng Toxoplasma Gondii. Bên cạnh đó, mẹ bầu cần nhớ uống nước đun sôi để không bị lây bệnh. Tuyệt đối không ăn các loại thực phẩm như hải sản, thịt lợn, thịt nai được chế biến bằng phương pháp sơ sài như tái, nhúng lẩu, tiết canh, sushi...

-          Rửa rau, trái cây đúng cách

Bề mặt của các loại rau củ, trái cây có thể chứa ký sinh trùng Toxoplasma Gondii. Vì thế, trước khi sử dụng, đặc biệt là ăn thô, bạn nên chú ý đến việc ngâm bằng nước muối pha loãng trong khoảng 30 phút. Sau đó, bạn rửa lại dưới vòi nước chảy và cọ kỹ các ngóc ngách.

-          Vệ sinh tay chân sạch sẽ

Trước khi ăn uống hay chế biến thức ăn, sau khi đi vệ sinh, làm vườn, chăm sóc vật nuôi là những thời điểm cơ bản bạn cần rửa tay thật sạch để ngăn ngừa nguy cơ bị nhiễm ký sinh trùng. Tốt nhất là mẹ nên rửa tay bằng xà phòng có công dụng sát khuẩn, rửa kỹ lòng bàn tay, mu bàn tay, kẽ tay, cổ tay trong khoảng 30 giây. Ngoài ra, mẹ có thể mang găng tay khi làm việc hay vệ sinh nhà cửa, làm vườn.

-          Sát trùng vật dụng chế biến

Ngoài ra, việc vệ sinh dụng cụ nhà bếp như dao, thớt và các vật dụng khác thường xuyên, đúng cách cũng giúp chặn đứng tình trạng lây nhiễm chéo của ký sinh trùng gây bệnh. Cách đơn giản nhất là bạn dùng baking soda, giấm hoặc chanh đổ lên bề mặt thớt và các vật dụng, giữ lại khoảng 15 phút, sau đó rửa bằng nước nóng rồi tráng lại cho sạch, phơi khô trước khi cất giữ. 

-          Hạn chế tiếp xúc với vật nuôi

Đây là ký chủ chính của các loại ký sinh trùng gây hại, nên sau khi tiếp xúc với chó, mèo, chim cảnh, mẹ bầu nên rửa tay thật sạch. Bên cạnh đó, mẹ cũng cần khám sức khỏe định kỳ cho thú cưng tại các trung tâm chăm sóc thú y để đề phòng vật nuôi nhiễm bệnh. Tuyệt đối không nhận về nuôi các loài vật không rõ nguồn gốc.   

Điều trị khi bị nhiễm Toxoplasma Gondii

Với các tổn thương não do Toxoplasma Gondii, các bác sĩ sẽ cho thuốc giảm đau như paracetamol, diclofenac, chống co giật bằng thuốc diazepam, lorazepam, chống phù não bằng corticoides và điều trị bằng thuốc đặc trị diệt ký sinh trùng pyrimethamin, clindamycin.

Nếu mẹ bầu nhiễm bệnh nhưng chưa lây truyền sang cho con, các bác sĩ sẽ cho dùng spiramycin. Trong trường hợp mẹ và thai nhi đều bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma Gondii ở mức độ nặng, việc điều trị bằng pyrimethamin và sulfadiazin sẽ được cân nhắc vì chúng có nhiều tác dụng phụ như kháng a xít folic và các vitamin nhóm B...